İş Sözleşmesinin Geçerli Şekilde Sona Ermesi
Geçerli Sebep Nedir?
4857 Sayılı iş kanunu madde 18’de geçen koşulların varlığı halinde (belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışma, işyerinde en az otuz kişinin çalışması, en az altı aylık kıdem, belirli konumdaki işveren vekili olmama) işçinin iş sözleşmesinin feshi için işverenin geçerli bir nedene dayanma zorunluluğu doğar, aksi halde iş güvencesi hükümleri uygulama alanı bulur. Geçerli neden kısaca, Madde 25’de sayılan haklı nedenler kadar ağır olmamakla beraber işin ve iş yerinin normal yürüyüşünü olumsuz etkileyen yani iş sözleşmesinin devamını beklenemez hale getiren nedenlerdir. Geçerli nedenler iş kanununda üç başlık altında (işçinin yetersizliği, işçinin davranışları, işletmenin veya işin gereklerinden kaynaklanan sebepler) düzenlenmiştir.
1.Geçerli Sebep Çeşitleri
- İşçinin Yetersizliğinden Kaynaklanan Nedenler: İşçinin yetersizliği fiziki ve mesleki yetersizlik olarak ele alınmaktadır. Kısaca değinecek olursak; İşçinin fiziki yetersizliği hastalık ve yaşlılık halinde ortaya çıkar. Hükmün gerekçesine göre işçinin sık sık hastalanması iş sözleşmesinin feshedilebilmesi için geçerli bir sebeptir. Mesleki yetersizlik ise; İşçinin yaptığı iş için gerekli olan mesleki yeterliliği gösterememesi bir geçerli nedendir. Maddenin gerekçesine göre, işçinin aynı ve benzer işi görenlerden ortalama olarak daha az verimle ve daha düşük performansla çalışması mesleki yetersizliktir.
- İşçinin Davranışlarından Doğan Nedenler: İşin normal yürüyüşünü ve işyerindeki uyumu olumsuz etkileyen işçinin davranışları geçerli fesih nedenleridir. İşverene zarar vermek ya da zararın tekrarı tedirginliğini yaratmak; arkadaşlarını işverene karşı kışkırtmak; işini uyarılara rağmen eksik, kötü veya yetersiz olarak yerine getirmek; işyerinde iş akışını ve iş ortamını olumsuz etkileyecek bir biçimde diğer kişilerle ilişkilere girmek; işin akışını durduracak şekilde uzun telefon görüşmeleri yapmak; sık sık işe geç gelmek ve işini aksatarak işyerinde dolaşmak; amirleri veya iş arkadaşları ile ciddi geçimsizlik göstermek, sıkça ve gereksiz yere tartışmaya girişmek gibi haller işçinin davranışlarından doğan sebeplere örnek olarak verilebilir.
- İşletmenin, İşyerinin veya İşin Gereklerinden Kaynaklanan Sebepler: İşçinin kişiliği ile ilgili olmayan, ekonomik güçlüklere, verimlilik ve rekabet gereklerine ve teknolojik değişimlere bağlı olarak, işyerinde işçinin işinin ortadan kalkması veya nitelik değiştirmesi gibi durumlardır.
2.Savunma Alma Zorunluluğu
İşveren, iş sözleşmesini feshetmeyi düşündüğü işçiye fesih nedenini bildirerek işçiye savunma yapması için makul bir süre tanımalıdır. Böylece işçi iş sözleşmesi feshedilmeden önce kendini savunma imkânı bulacaktır. Ancak dikkat edilmelidir ki işletme gerekleriyle yapılan fesihte işverenin işçinin savunmasını alma zorunluluğu yoktur. Zira sebep işçiden değil işyerinden kaynaklandığından işçinin savunma yapabileceği bir husus mevcut değildir. İşçi kendisine tanınan süre içerisinde savunmasını vermezse savunma hakkından vazgeçtiği kabul edilmelidir.[1] İşçinin savunmasının alınmamış olması feshin geçersizliği sonucunu doğuracaktır.[2]
[1] Güzel, İş Güvencesi,85
[2] Çelik/Caniklioğlu/Canbolat,529
3.Feshin Son Çare Olması
İş güvencesine hakim olan ilkelerden biri de feshin son çare (ultima-ratio) olmasıdır. Yani işveren işçiyi geçerli nedene dayanarak işten çıkarabilmesi için daha öncesinden çalışma koşullarında değişiklik, kısa çalışma, ücretsiz izin, işçiye mesleki eğitim verme, işçinin işinin veya işyerinin değişilmesi gibi yollara başvurmuş olmalıdır.
4.Fesih Nedeninin Bildirilmiş Olması
4857 Sayılı İş Kanunu md.20/1 gereğince geçerli nedenle iş sözleşmesinin feshi için fesin nedeninin bildirilmiş olması geçerlilik koşuludur. Yani sebep bildirilmemiş olması feshi geçersiz kılan nedenlerden biridir.
5.Geçerli Neden Sayılmayacak Haller
Geçerli nedenlerin 3 başlık altında düzenlendiği İşK. Madde 18.’ de geçerli neden sayılamayacak hallere de yer verilmiştir. Ancak bilinmelidir ki bunlar tahdidi olarak sayılmamıştır. Yani kanunda düzenlendiği kadarıyla sınırlı değildir. Peki bu nedenler nelerdir?
- Sendika üyeliği veya çalışma saatleri dışında veya işverenin rızası ile çalışma saatleri içinde sendikal faaliyetlere katılmak,
- İşyeri sendika temsilciliği yapmak,
- Mevzuattan veya sözleşmeden doğan haklarını takip için işveren aleyhine idari veya adli makamlara başvurmak veya bu hususta başlatılmış sürece katılmak,
- Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik, doğum, din, siyasi görüş ve benzeri nedenler,
- Gebelik ve doğuma bağlı olarak İşK. 74’de öngörülen ve kadın işçilerin çalıştırılmasının yasak olduğu sürelerde işe gelmemek,
- Hastalık veya kaza nedeniyle İşK. 25/I,b’de öngörülen bekleme süresinde işe geçici devamsızlık.
6.Özel Nedenler
1.Şüphe Feshi: İşçinin iş sözleşmesi ile yüklenmiş olduğu yükümlülüğünü ağır şekilde ihlal ettiği ya da suç teşkil eden bir davranışta bulunduğuna ilişkin duyulan şüphe nedeniyle, taraflar arasındaki iş ilişkisinin devamı için gerekli olan güvenin sarsılması neticesinde başvurulan fesih türüdür. Şüphe feshinde işvereni feshe yönlendiren sebep, işçiye karşı duyulan şüpheden dolayı ona karşı duymuş olduğu güven sarsılmasıdır.
- Türk hukukunda ilk kez 2007 yılında Yargıtay tarafından verilen bir kararda kullanılmıştır. Nitekim Yargıtay sonraki yıllarda verdiği kararlarında da şüphe feshine yer vermiştir;’’…. İşçiye yüklenen iddia açık ve net bir şekilde kanıtlanmamışsa da olayın oluş şekli itibari ile iş ilişkisinin devamı için gerekli olan güveni yıkmaya elverişli bir şüpheye dayanılarak yapılmış bir fesih söz konusu ise bu fesih şüphe feshi olarak nitelendirilmektedir.’’
2.Baskı Feshi: İşverenden, işyerinde çalışan işçiler ya da işyeri dışında müşteri, sendika, kamuoyu gibi 3. Kişiler tarafından belirli bir işçinin işten çıkarılmasının ciddi dezavantajlar altında talep edilmesi halinde söz konusu olur. Ancak baskı feshi de birtakım koşullara bağlanmıştır;
- Baskı feshe yönelik ve ciddi olmalı,
- İşveren bu baskıyı bertaraf edebilmek için her türlü çabayı göstermeli,
- Baskıya işveren neden olmamalı.
Baskı feshinde işçinin savunmasının alınması zarureti yoktur. Çünkü baskı feshi geçerli işletmesel nedene dayanmaktadır.
Stj. Av Didem ATEŞ
Av. Hacer Perihan DEMİREL
